İklim Değişikliği Müzik Endüstrisini Derinden Etkiledi
İklim değişikliği sadece dünyanın dengesini bozmadı, dünyadaki sanatı da derinden etkiledi. Bugün Covid-19 ve diğer pandemilerin kaynağının da iklim değişikliği olduğu düşünülürse sanatın temellerinin iklim değişikliği ile değiştiği söylenebilir. Doğadaki değişim, ağaçların yok olmasına neden oluyor. İnsan eliyle ormanların yok edilmesi de buna eklendiğinde artık enstrümanlar için gerekli olan ahşapların bulunması mümkün görülmüyor.
İklim Değişmesi Nedeniyle Göçen Küçük Bir Böcek Müzik Tarihinin Akışını Değiştiriyor
İklim değişikliğinin tüm dünyadaki etkisi her gün artarken müzik alanında da kendini gösterdi. Küresel iklim krizinden en çok etkilenecek kişilerin müzisyenlerin olacağı ortaya çıktı. Dünya rock ve blues müziğinin ikonik gitar markası Fender, artık eskisi gibi gitar yapamayacağını duyurmak zorunda kaldı.
1984’de David Gilmour 1984 yılında, Comfortably Numb’ın eşsiz gitar solosunu kaydettiğinde 1959 Fender Startocaster’ı çalıyordu. Gitar, geçtiğimiz yıl müzayedede 3.975.000 USD’ye satıldı ve geliri iklim değişikliği ile mücadele den avukatlara bağışlandı. David Gilmour’ın Comfortably Numb, Money ve Shine On You Crazy Diamond gibi efsane şarkıların kayıtlarında kullandığı, kendisiyle özdeşleşmiş 1969 model Fender Stratocaster’ı The Black Strat, 3.975.000 dolara yeni sahibini buldu ve “bir açık artırmada satılan en pahalı gitar” olarak tarihe geçti. Gitarın gövdesi, rock müziğinin en büyük isimlerinin çoğu için uzun süredir favori olan dişbudak ağacından yapılmıştı.
Gitarın satışından elde edilen parayı bağış için kullanan Gilmour; “Gitarım bana bunca yıllar boyunca çok fazla müzik verdi. Ama artık gitmesi ve başka insanlara hizmet etmesi gerektiğine inanıyorum. Tabii ki asıl amaç daha iyi bir dünya yaratmak için toplanacak olan para.’’ dedi. Tüm Fenderler aynı değerde olmasa da rock tarihine geçen en önemli enstrüman oldular. Ancak bu gitarlar çok nadide ağaç türlerinden yapılıyorlardır.
Fender Products başkan yardımcısı Justin Norvell, Insider’a verdiği röportajda, Keith Richards, Bruce Springsteen, Buddy Guy, Jerry Garcia, Nile Rodgers ve sayısız başka rock efsanesinin yıllar boyunca dişbudak ağacından yapılmış gitarları çaldığını ama şimdi, bu ağaçların yok olma tehlikesi ile karşı karşıya kaldıklarını detaylarıyla anlattı. Küresel iklim krizinin etkileriyle ortaya çıkan küçük, istilacı bir böcek ve sellerin ahşabın elde edildiği ağaçları tehdit ettiğini, bunun da rock‘n roll’un ikonik Fender sesini tehlikeye attığını belirtti. Ağaç eksikliği, 70 yıldır favoriler arasında yer alan Fender’ın bu modelinin üretiminin durmasına neden olurken, artık yalnızca bu gitar ekstra ödemeye istekli müşteriler tarafından kullanılabilecek.
Elektro Gitarların Henry Ford’u Leo Fender, 1950’lerin başında Fender’in ilk Telecaster’larının ve Stratocaster’larının bazılarında, dişbudak ağacı kullandı. Bunun nedeni ise şimdinin tam aksine ağacın ucuz ve kolaylıkla ulaşılabilir olmasıydı. Oysa şimdi bu ağaca ulaşmak oldukça zorlaştı.
Leo Fender, 1950’lerin başında Fender’in ilk Telecaster’larının ve Stratocaster’larının bazılarında, dişbudak ağacı kullandı.
Enstrüman ustalarına göre, Fender’ın düşük maliyetle birlikte elektro gitarların Henry Ford’u olmasının en büyük nedeni kullanılan ağacın hem hafif hem de güzel bir sese de sahip olmasıydı.
Özellikle gitardan ses çıkmasını sağlayan ağaçlara “tone wood” ismi veriliyor. Fender tone woodlar arasında gitar yapımında dişbudak ağacını ucuz bulduğundan temel haline getirmişti. Gitarlar için ton veren bu ağaçlar gitar şekli, yapılış şekli ve hatta tutkal türü ile birlikte özel bir ses tonu elde edilmesini sağlıyor. Gitar yapımında kullanılan ağaçlar:
Gitar Gövdesi Ağaçları:
Kızılağaç (Alder)
Ihlamur (Basswood)
Maun (Mahogany)
Bataklık Külü Ağacı (Swamp Ash)
Ceviz (Walnut)
Koa
Akçaağaç (Maple)
Gül Ağacı (Rosewood)
Gitar Klavyesi Ağaçları:
Abanoz (Ebony)
Akçaağaç (Maple)
Gül Ağacı (Rosewood)
Gitar Sapı Ağaçları:
Koa
Akçaağaç (Maple)
Gül Ağacı (Rosewood)
Wenge
Maun (Mahogany)
Bu ağaçların her birisi farklı bölge ve ağaç ailesi alt türüne de bağlı olarak enstrümanlarda farklı tonlar elde edilmesini sağlıyor. Esasen gitarın fiyatını da iyi bir el işçiliği yanında kullanılan ağaçların kalitesi oluşturuyor. Gibson gibi diğer bir ironik gitar markası Les paul gitarlarında çoğunlukla maun ağacı ve gül ağacı kullanıyor. PRS gitarlarında özel serilerde kullanılan ağaçlar özel stok olarak arşivleniyor. Fiyatları da oldukça pahalı. Elektro gitarların yapıldıkları ağaca göre fabrika satış fiyatları 100 USD’den 250.000 USD’ye kadar çıkabiliyor. Taylor ve Martin gibi büyük markalar kendi ağaçlarını ürettikleri özel ormanlara sahipler. Bir çok marka son 5 yıldır FSC’li ahşapları kullanmaya başladılar.
Dişbudak Gitarlar İçin En Kaliteli Ağaçlardan Birisi
Kuzey Amerika’ya özgü düzinelerce dişbudak ağacı türü var, ancak gitarlar için en popüler olanı yeşil dişbudak. Amerika Birleşik Devletleri ve Kanada’nın çoğunda, Nova Scotia’dan Florida’ya ve en batıda Alberta ve Doğu Teksas’a kadar yetişebilen dişbudak ağacının elektro gitarlar için en çok tercih edileni ise güneyde, Mississippi Nehri’nin alt bölgelerinde yetişiyor.
Özellikle bataklık türünü tercih ettiklerini belirten Norvell, durağan suda büyümenin bir sonucu olarak, bataklık türünün hafif ve yumuşak olmasının bir avantaj olduğunu söylüyor. Bu tür; gitara tatlı, net ve yankılanan bir ses vermesiyle rock müzikte oldukça ünlü.
30 yılı aşkın süredir dünyanın en iyi gitaristleri için üst düzey gitarlar yapan Stephen Marchione, bu türün hafifliğine dikkat çekerek şunları söylüyor: “Kulağa büyük bir fark gibi gelmeyebilir, ancak iki saat boynunuza bağlandığında çok fazla fark ediyor.” Evet gitaristler için bir başka tercih nedeni de ağacın hafifliği. Hafif ağaçlar gitarın çalıcısı için büyük bir tercih nedeni.
Dişbudak ağacı aynı zamanda güzel, çarpıcı bir dokuya sahip. Bu ağacın flame maple ismi verilen türleri gitarın ön kapağında tona ilave olarak çok güzel bir ağaç dokusu sergiliyor. Bu da A, AA, AAA, AAAA gibi sınıflandırmalarla gitardaki fiyatı belirliyor.
İklim Değişikliği Ve Küçük Bir Böcek
Son yıllarda, Mississippi Deltası’nda hasat edilebilecek dişbudak ağacı azaldı. Fender’in eski ahşap teknolojisi yöneticisi Mike Born, her gün Mississippi Nehri’nin su seviyelerine bakıyor. Born, yüksek su seviyelerinin kar erimesi ve şiddetli yağmurlardan kaynaklandığını ve sadece Mississippi üzerinden değil, aynı zamanda onu besleyen Arkansas, Illinois ve Missouri gibi tüm nehirlerden kaynaklandığını söylüyor. Bilim insanları, aşırı yağışların iklim krizinin etkilerinden biri olduğunu belirtiyor. Çevre Koruma Ajansı’na göre, yağışlar geçen yüzyılda istikrarlı bir şekilde arttı. 2019’da Mississippi Nehri, yoğun yağışlar nedeniyle şimdiye kadarki en kötü sel olaylarından birini yaşadı. Ulusal Okyanus ve Atmosfer İdaresi’ne göre, o yıl ABD için kaydedilen ikinci en yağışlı yıl oldu.
Yağışların değişmesiyle bazı yıllar, bataklık türü hiç hasat edilemez hale geldi. Hasatın gerçekleştiği yıllarda ise Fender gibi üreticiler alabildikleri kadar stok yapıyorlar, ancak Norvell’e göre bu döngü artık sona eriyor gibi görünüyor.
Zümrüt dişbudak kurdu, ilk olarak 2002’de ABD’de tespit edildi ve o zamandan beri dişbudak ağaçlarını yok etmeye devam ediyor.
Küçük Bir Böcek Ağaçları Tehdit Ediyor
Dişbudak ağacının yok olmasına neden alan bir başka etken de yaklaşık bir pirinç tanesi büyüklüğündeki parlak yeşil bir böcek. İklim değişikliği dünyadaki canlıların yer değiştirmesine neden oluyor. Kimileri istilacı tür olarak adlandırılan iklimi değişikliği ile yer değiştiren bu canlılar, yeni ekolojilerinde doğaya etki etmeye başlıyorlar. Doğu Asya’ya özgü olan zümrüt dişbudak kurdu, ilk olarak 2002’de ABD’de tespit edildi ve o zamandan beri dişbudak ağaçlarını yok etmeye devam ediyor. İstilacı böceğin, ABD’ye Çin’den geldiği düşünülüyor, ancak şimdiye kadar kontrol altına almak için gösterilen tüm çabalar başarısız oldu. 35 eyalette istilalar keşfedildi ve bilim insanları, Amerika’nın ormanlarını tehdit eden en yıkıcı haşere olduğunu söylüyor. Türkiye’de de benzer bir durum söz konusu. Tarım ve Orman Bakanlığına bağlı Orman Genel Müdürlüğü (OGM), oluşturdukları tahribat nedeniyle "dumansız yangın" olarak nitelendirilen zararlı böceklerle mücadele için her yıl yaklaşık 250 bin hektar alanda çalışmalar yapıyor. Sadece geçen yıl orman zararlılarıyla mücadele kapsamında toplam 10 milyon 623 bin 498 lira harcama yapıldı.
Zümrüt dişbudak kurdu yumurtalarını bir dişbudak ağacının kabuğuna bıraktıktan sonra, larvalar ağaca geçiyor, bu da ağaçtaki su ve besinlerin hareketini bozuyor ve sonunda ağacı öldürüyor.
İklim krizi nedeniyle yaşanan seller dişbudak ağacının azalmasına neden olurken, bu böcekler yüzünden kısa sürede tamamen de yok olmaları söz konusu. Born bu durumu, kitlesel bir yok olma olarak tanımlarken herhangi bir müdahale olmaması halinde dişbudak ağaçlarının Kuzey Amerika’da on yıl içinde yok olabileceğini sözlerine ekliyor.
Fender Nisan 2020’de, dişbudak ahşabını kullanımdan kaldıracağını duyurdu ve yalnızca premium ve tarihi modeller için kullanacağını açıkladı. Fender'den Başkan yardımcısı Norvell, bunun şirket için inanılmaz derecede zor bir karar olduğunu ve bunun bir dönemin sonu olduğunu söylüyor.
Şimdi Zaman Alternatif Arayışı Zamanı
ABD Orman Servisi, Fender ve kâr amacı gütmeyen American Forests arasındaki ortak bir girişim olan Roots of Rock, Amerika’nın dişbudak ağaçlarını, zümrüt dişbudak kurdundan kurtarmak için çalışıyor. Araştırmacılar, diğer tüm dişbudak ağaçları öldükten sonra istilalardan sağ kurtulan kalan dişbudak ağaçları belirlediler.
Fender’deyken projenin başlamasına yardımcı olan Born, “Doğal direnci olan ve hayatta kalmayı başaran ağaçları alıp dirençli bir yeşil dişbudak türü üretmek için çalışıyoruz” diyor. Bu ağaçlardan ilkini, böceğin ABD’de ilk tespit edildiği yerin yakınına, Detroit’e dikmek için planlar yapılıyor. Başarılı olsa bile, proje nihayetinde onlarca yıl sürecek, ancak Born bunun ilk adım olduğunu söylüyor.
Fender gibi gitar yapımcıları dişbudak ağacına bir alternatif bulmak için de çalışıyor. Ünlü bir enstrüman yapımcısı Roger Sadowsky, 1979’dan beri efsanevi müzisyenler için elektro gitarlar üretiyor. Araştırmaya başladığında, danıştığı en iyi müzisyenlerin hepsinde 50’lerin sonlarından ve 60’ların başlarından dişbudak ağacından yapılma Fender olduğunu görüyor. Sadowsky, dişbudak ağacında yaşanan sorunu telafi etmek için, yenisini bulmak adına pek çok dinleme testi yapıyor. Alternatif hafif tahtalardan yapılmış sekiz farklı gitar gövdesini test ediyor. Sadowsky'e göre dişbudak ağacı hala en iyi sesi veriyor. Doğu beyaz çamı bir alternatif olarak karşımıza çıkıyor. Şimdiye kadar Kuzey Amerika’ya özgü bir başka ağaç olan ve esas olarak Kuzeydoğu’da ve Büyük Göller çevresinde yetişen doğu beyaz çamı tehdit altında olan dişbudak için alternatif olarak öne çıkıyor.
Gitarlarda Yeni Bir Sese Alışalım
Dişbudak ağacının bataklık türü için hala bir özlem ve nostalji olmasına rağmen, çam da endüstride oldukça iyi karşılanıyor. Uzamanlar göre belli bir kesimin hâlâ Eric Clapton ve Jimi Hendrix gibi gitaristlerin yaptıkları çalmaya çalıştıklarını söylüyor. Fender başkan yardımcısı Norvell artık yeni nesil ormanların bulunması gerektiğine de dikkat çekiyor: “Her şey zamanla değişir. Bizim için artık önemli olan yeni sesler, yeni tonlar ve yeni ormanlar bulmak…”
Leo Fender Kimdir?
1909 yılında doğmuş olan Clarence Leonidas Fender, “Fender Electric Instrument Manufacturing Company”nin kurucusu, Amerikalı bir mucittir. Ailesinin sahip olduğu portakal bahçelerinde, küçük yaşlardan itibaren çalışırdı. Amcası John West ona noel için Santa Maria’daki dükkanından tamir etmesi için araba parçaları gönderirdi. Leo’nun elektroniğe olan ilgisi de böylece başlamıştı.
Leo Fender'in Elektroniğe Olan İlgisi Nasıl Başladı?
Bir yıl sonra amcasını ziyarete gitti ve dükkanda gördüğü bir radyo ile büyülendi. Bu el yapımı radyoyu dinlemek, sese ve müziğe karşı büyük bir ilgi duymasına neden oldu. Evde kendi radyolarını yapmaya başladı. Leo 8 yaşında gözlerinden birini tümör nedeniyle kaybetmişti.
Tüm Dünya İkinci Dünya Savaşı hazırlığı içindeyken Leo askere çağırılmamıştı. Askere alınmamış olması onun için bir şans oldu ve kendini daha fazla elektronik işine verdi. 1928 yılında Fullerton Union Lisesi’ni bitirdi ve kendisinden beklenmedik bir şekilde aynı lisenin üniversitesinde muhasebe uzmanlığı okumaya başladı. Muhasebeci olmak için okurken bir yandan tutkusunu takip etmeye devam etti.
Savaşın başlaması ile birlikte işsizlik artmıştı ve Leo üniversiteden sonra eğitimli bir muhasebeci olmasına rağmen kuryecilik yapmaya başlamıştı. Tam bu sırada yerel bir grup lideri kendisinden Hollywood’daki dans gösterileri için bir genel seslendirme sistemi yapmasını istedi. Hem seslendirme işlerine hem de bir türlü tutunamadığı kuryecilik ve kısa dönemli bir muhasebe işiyle birlikte zamanı oldukça bölündü. 1930’larda başlayan Büyük Buhran ile birkaç yıl içinde muhasebe işini kaybetti.
Leo Fender'in İlk Girişimi: Radyo Tamirciliği
1938’de borç aldığı 600 dolar ile kendi radyo tamir şirketini kurdu. Kısa sürede müzikle uğraşan çoğu kişiyi dükkanına gelmeye başladı. Onlara kendi yaptığı seslendirme sistemlerini ve o dönem country müzikte oldukça popürlerleşen lap steel gitarları satmaya başladı. Bu lap steel gitarları alıp satarken Clayton Orr "Doc" Kauffman ile tanıştı. Leo elektroniğe ve ses sistemlerine hakim biri olmasına karşın gitar çalmayı bilmemekteydi.
Leo Fender'in Ürettiği İlk Gitar
1945’te Clayton’ın yardımıyla tasarladıkları bir lap steel gitarı Leo’nun tasarladığı bir amfi ile birlikte ikili olarak satmaya başlamışlardı. İkinci Dünya Savaşı sona ermek üzereyken büyük orkestralar devri Amerika’da yerini daha küçük ekiplerle yapılan boogie-woogie, rhythm and blues, western swing, honky-tonk gibi müzik türlerine bırakmıştı. Değişen müzik türleri ile birlikte bu müzikleri yapan gruplar elektro gitarı daha çok kullanmaya başlarlamışlardı.
Leo sahnede daha rahat akort edilebilen, daha rahat tutulabilen ve çalınabilen bir gitarın eksikliğini fark etmişti. Önce 1950’de Esquire isimli tek manyetikli gitarını, bir yıl sonra da Telecaster isimli ikinci gitarını tasarlamıştı. İki gitar da çok büyük bir popülariteye sahip oldu ve o dönemdeki müzisyenler arasında çok kullanıldı. Hala günümüzde bu gitarlar Dünya’daki en popüler gitarlardır. Leo Fender Bu gitarları tasarlamak için eğitimler almamıştır. Tutkusunu takip etmiş ve sevdiği işin onu başarıya götürmesini beklemiştir.