İklim değişikliği dünyanın kaderini değiştirmeye devam ediyor. Avrupa'yı etkisi altına alan aşırı sıcak hava dalgası, Fransa, İspanya ve Portekiz'de en az 1.000 kişinin ölümüne neden oldu. İngiltere'de bugün termometrelerin 43°C göstermesi beklenirken, Portekiz, 47°C olarak ölçüldü. Uzmanlar sağlıklı kişilere bile 'dışarı çıkmayın' uyarısı yaparken, ölü sayısının da artmasından endişe ediliyor. Sıcak hava dalgasının 20 Temmuz 2022 Çarşamba gününden itibaren Türkiye'de de etkisini hissettirmesi bekleniyor.
Peki bu konu ile ilgili hazırlıklı mıyız ve neler biliyoruz? Sizler için aşağıdaki yazıyı hazırladık.
Şunu ilk başta söylemek gerekiyor ki, hem kısa, hem de uzun vadede aşırı sıcağa uyum sağlamaya yönelik önlemleri içeren sağlam kentsel planlama yaparak, toplumu koruma ve topluma hayati hizmetler sağlama misyonlarını yerine getirmek bir seçenek değil hayati bir zorunluluktur.
Sıcak Dalgası Nedir?
Dünya Meteoroloji Örgütüne göre mevsim normallerindeki sıcaklıkların ortalama maksimum sıcaklıklardan 3 ila 5 derece üzerinde art arda 5 gün veya daha fazla süre ile devam etmesine sıcak hava dalgası denir. Sıcak hava dalgası, günlük en yüksek sıcaklığın, peş peşe 5 gün boyunca, 1 yıl boyunca kaydedilen ortalama sıcaklığın 5°C ve üzerine çıkmasıdır. Bazı ülkelerde, vücudun terleyerek soğuma yeteneğini engelleyen nemi de dikkate alan farklı tanımlar vardır.
Sıcak Dalgasının Olumsuz Etkileri Nelerdir?
Sıcak hava dalgalarının canlıların yaşamı, su kaynakları, bitki örtüsü ve enerji tüketimi üzerinde önemli etkileri vardır. Sıcak hava dalgaları çeşitli sağlık sorunlarına yol açıp insanların yaşamını yitirmesine de sebep olmaktadır. Örnek vermek gerekir ise 2003 yılı yazında Avrupa’da hava sıcaklıkları uzunca bir süre mevsim normallerinin üzerinde seyretmiş ve sıcak hava dalgası oluşmuştur. Yaşanan bu sıcak hava dalgası başta Fransa olmak üzere Almanya, İspanya, İtalya, İngiltere, Hollanda, Portekiz ve Belçika’da binlerce insanın yaşamlarını yitirmelerine neden olmuştur.
Özet olarak söylemek gerekir ise, sıcak dalgaları şehirlerde en başta hassas gruplarda yani yaşlı ve hastalarda olmak üzere insanların ölmesine, şehirde ekolojik kayıplara, beraberinde turistik değerlerde azalma ve çalışılamaması nedeni ile gibi ekonomik kayıplara sebebiyet vermektedir. Kırsalda da beklenebileceği gibi tarımsal ürün kayıpları ve ekonomik gerileme yaşanmaktadır.
Şehirlerde yaşayan insanlar, sıcak hava dalgalarının etkilerinden daha yüksek bir risk altındadır, çünkü kentsel alanlar, ısı adası etkisi nedeniyle çevredeki kentsel olmayan alanlardan daha sıcaktır. Tüm dünyada yerel yönetimler, hem aşırı sıcak bir olaya yanıt olarak hem de gelecekteki riskleri azaltmak için uzun vadeli planlamanın bir parçası olarak, sakinlerin, altyapının ve sistemlerin ısıya karşı kırılganlıklarını azaltmalarına yardımcı olacak adımlar atmaktadır.
Şehircilikte Ne Gibi Tedbirler Alınıyor?
Örneğin, aşırı sıcağın kısa vadede insanların sağlığı üzerindeki akut etkilerine karşı korunmak için, yerel yetkililer erken uyarı sistemleri ve kentsel soğutma merkezleri kurabilir ve risk faktörleri, ısıya bağlı hastalık belirtileri ve ne zaman ve nasıl tedavi aranacağı konusunda farkındalık yaratabilir. Buna ek olarak, daha esnek malzemeler kullanarak yolları, tren raylarını ve diğer altyapıları koruyabilir veya değiştirebilir, ayrıca şehir hizmetlerinin kesintilerini ve sıcak hava dalgaları sırasında elektrik sistemleri üzerindeki stresi azaltmak için enerji verimliliği önlemleri uygulayabilirler.
Gelecekteki aşırı sıcak olaylara karşı dayanıklılığı artırmak için şehirler, yeşil veya serin çatılar, serin kaldırımlar veya artan bitki örtüsü ve ağaçlar gibi ısı adası azaltma stratejilerini, kentsel sıcaklıkları düşürmeye yardımcı olmak için uzun vadeli planlama çabalarına dahil edebilir. Bu tür soğutma önlemleri, aşırı sıcak olaylardan kaynaklanan halk sağlığı ve kentsel sistemler üzerindeki etkilerin azaltılmasına yardımcı olur.
Şehirler, ısıya uyum sağlamak için kapsamlı planlar geliştirmeye başlamak için bu sayfadaki bilgi ve kaynakları kullanabilir.
Küresel ısınma ve kentsel ısı adası etkisi, daha fazla küresel şehrin aşırı sıcaklıklardan tehdit altında olduğu anlamına geliyor. Isı dalgalarının sıklık, yoğunluk ve süre olarak artacağı tahmin edildiğinde, şehirler nasıl tepki verebilir?
13 Ocak 2022'de Avustralya, Batı Avustralya kıyısındaki uzak bir kasaba olan Onslow 50.7°C sıcaklık kaydetti. Aşırı sıcaklığa maruz kalan sadece Avustralya'nın uzak bölgeleri değildi. Avustralya'nın en çok etkilenen bölgeleri arasında Batı Sidney her yıl 9 gün 35°C üzerini gömrüyordu, günümüzde bu sayı 46-58 güne ulaştı.
Kanada, İngiltere ve Rusya gibi soğuk iklim bölgeleri de sıcak dalgalarından kurtulamıyor. İngiltere’de her yıl 2.500 kişi sıcak dalgaları nedeni ile ölürken 2010 yılında Moskova’da 11.000 kişi öldü. Avrupa’da yıllık ölüm vakaları 30.000 seviyesinde. Ülkemizde sıcak dalgaları kaynaklı ölümlerin istatistikleri tutulmadığından konu göz ardı ediliyor. Ülkemizde de sıcak dalgası nedeni ile binlerce ölüm olduğunu tahmin etmek hiç de güç değil. Kanada’da, British Columbia, Lytton’da geçtiğimiz yıl 50°C sıcaklık kaydedildi ve yüzlerce kişi öldü.
Kentsel Isı Adası Etkisi ve Sıcak Dalgaları
Batı Sidney'in ısıdan orantısız bir şekilde etkilenmesinin bir nedeni, denizin serinletici esintisinden uzakta bulunmasıdır. Örneğin Delhi, 2022 yılında yoğun sıcak hava dalgalarından etkilenmektedir. Hindistan'ın başkentinin bazı bölgelerinde 50°C sıcaklık kaydedilmiştir.
Aslında, şu an dünya çapında 350'den fazla şehir, 35°C'nin üzerinde yaz sıcaklığı yüksekleri yaşayan 200 milyon kişiye ev sahipliği yapmaktadır. Küresel ısınma nedeniyle, bu rakamların 2050 yılına kadar 1,6 milyar nüfusu barındıran 970 şehre yükselmesi beklenmektedir.
Isı dalgaları sağlık, su sanitasyonu, ulaşım altyapısı ve kamu hizmetleri gibi temel hizmetler üzerinde olumsuz baskı oluşturmaktadır. Kıtlıklara ve hatta elektrik kesintilerine dahi neden olmaktadır.
Isı dalgaları, özellikle inşaat gibi ağırlıklı olarak dış mekan endüstrilerinde veya imalat gibi yorucu endüstrilerde üretkenliği azalttıkları için ekonomik bir kayıptır. Bunun, 2030 yılına kadar küresel ekonomiye yılda 2,5 trilyon dolara mal olacak üretimde %8 ila %22'lik bir azalmaya neden olacağı tahmin edilmektedir.
Şehircilikte Türkiye 20 yıl boşa zaman geçirdi. Yeni seçilen belediye başkanları iklim değişikliği ile mücadele adına adeta bir enkaz devraldılar. Şimdilerde en başta Ankara, İstanbul ve İzmir'in yapması gereken yeşil şehircilik konusunda uzman plancılardan mutlaka destek almak. Bu konuda ECOBUILD ile çalışabilirsiniz.
Sıcaklara Şehir Adaptasyonu
Peki, bu duruma karşı şehirlerde verebileceğimiz cevap nedir? Tabi ki, “Adaptasyon” diyoruz.
Şehirlerin sıcak hava dalgalarını planlaması gerekli. Bunu yeşil şehircilik uzmanları eliyle yapmalılar. Ayrıca şehir yöneticilerinin, şehir sakinlerini aşırı sıcak havalarda nasıl güvende kalacakları konusunda eğitmeleri gerekiyor. İşletmelerin binalarını, altyapılarını ve çalışma saatlerini daha yüksek sıcaklıklara uyarlamaları gerekli. Bu maliyetli olabilir, ancak binaların güçlendirilmesi ve ekipmanın iyileştirilmesi sadece altyapıya olan talebi azaltmakla kalmayacak, aynı zamanda işgücünü de koruyacaktır.
Dünyada birçok şehir şimdilerde aşırı sıcağa adapte olmak için planlama ve uygulama yapıyor. Bir çok şehir ısı adası etkisine karşı tedbirler alıyor. Binaların çatılarının yeşil çatı olması, klimayı optimize etmek için ısı yansıtıcı malzemeler kullanması ve daha fazla yalıtım ile inşa edilmesini sağlamak için düzenlemeler yapıyorlar. Sadece binalar değil, tüm şehirler gölgelendirilmiş ve yüksek SRI değerine sahip cadde tasarımına sahipler. Bazı şehir yönetimleri daha fazla yeşil alan oluşturma çabası içinde. Oyun alanlarındaki asfaltı daha az ısı emici malzemelerle değiştiriyor veya "serin çatı" uygulamaları getiriyorlar. Isının yansıtılması için bir çatının genellikle beyaza boyanmasını gerekiyor.
Örneğin Berlin, bir “Sünger Şehri” olmayı hedefliyor. Size komik bir söz gibi gelebilir ancak Berlin, kentsel ısı adası etkisiyle mücadele etmek için sert yüzeyleri yeşil alan ve su geçirgen yüzeylerle değiştirirken, aynı zamanda taşkın direnci de oluşturuyor. Daha fazla ağaç, kentsel sulak alan, gölgeli kaldırımlar, ısıya dayanıklı yol yüzeyleri, ısıyı yansıtan açık renkli binalar ve yosun ve otlarla kaplı canlı çatılar sunmayı planlıyor. Bir çoğunu da yönetmelikler ile uygulamaya başladılar.
Hazırlıklı olmak da bir o kadar önemlidir. Örneğin, Ahmedabad gibi Hindistan'ın birçok şehrinde, uyum önlemleri, sağlık hizmetleri yanıtı, farkındalık kampanyaları ve açık havada çalışma saatleri ile ilgili düzenlemeleri içeren bir “Isı Eylem Planı” var. Türkiye’de ise İstanbul, Ankara ve İzmir Büyükşehir Belediyeleri konunun farkında. Şu an Anadolu’da hiçbir şehrin “Isı Dalgası Eylem Planı” bulunmuyor. Bu yazının ÇŞB’ye ve belediyelere ilham vermesini umuyoruz.
Fransa, 2003’de yaşadığı sıcak hava dalgasının ardından insanlara su içmelerini ve açık hava egzersizlerinden kaçınmalarını hatırlatmak gibi tahminler, uyarılar ve eğitimden oluşan ulusal bir sıcak hava dalgası planı başlattı. Ülkeyi, okullardan yerel eczanelere kadar, örneğin yaşlı bakım evlerinin sakinler için “serin bir oda” sağlamasını sağlayarak yanıt vermek için hızlı bir şekilde harekete geçirdiler.
Ancak Türkiye’de bir çok şehir uygun önlemleri almıyor. Dünyada da öyle. CDP tarafından 812 küresel şehirle yapılan 2021 tarihli bir ankette, şehirlerin %43'ünün insanları ve kritik altyapıyı iklim tehditlerinden korumak için bir adaptasyon planı olmadığı görülüyor. Dünyada her dört şehirden biri bütçe kısıtlamalarını adaptasyonun önünde bir engel olarak gösteriyor.
Zorluklardan birisi de, şehirde emisyon azaltma eyleminin aksine, adaptasyon ve esnekliğin faydalarının anında bir geri dönüş sağlamamasıdır. Oysa güneş panelleri gibi yenilenebilir enerjiye yatırım yapmak veya enerji verimliliği projeleri hızlı bir şekilde tasarruf sağlamaktadır.
Isı Dalgası İsmi Neden Yeteri Kadar Bilinmiyor?
En büyük zorluklardan biri düşük seviyedeki farkındalık olmaya devam etmektedir. Oysa Isı dalgaları son derece tehlikeli doğal felaketlerdir. Ancak Türkiye gibi ülkelerde ölüm istatistiklerinde dikkate alınmadıklarında yıkımları hemen belli olmadığı için nadiren yeterli ilgiyi görmektedirler.
Tehlikelerini ve ciddiyetlerini iletmek için kasırgaları ve tayfunları kategorize ediyor ve adlandırıyoruz. Depremlerde de Riher ölçeği işin ciddiyetini belirtiyor. Ancak sıcak hava dalgaları için aynı farkındalık ve hazırlık seviyesine sahip değiliz. Bunun değişmesi gerekli ve ısı dalgası bilgisi tedbir almaları için halka verilmeli. Örneğin, “1. veya 3. Dereceden Sıcak Dalgası” gibi kolay anlaşılabilir bir iletişim aracı Türkiye’de yürürlüğe girmeli.
Avustralya, orman yangınlarında yaptığı gibi ısı dalgalarını adlandırmayı ve bir ısı riski derecelendirmesi getirmeyi kararlaştırdı.
Kapsamlı Isı Tepki Planlaması Yapılması
Aşırı sıcak bir olayın olumsuz etkilerini azaltmanın en etkili yolu, bireysel stratejileri entegre bir yaklaşımda birleştiren kapsamlı bir ısı tepki planı geliştirmektir. Böyle bir planın bileşenleri aşağıdaki sayılmıştır:
Tahmin
Güvenilir hava tahminleri, şehir yetkililerinin planlama kurumlarını ve vatandaşları sıcak hava dalgalarına karşı zamanında uyarmalarına ve müdahaleler hazırlamalarına olanak tanır. EPA'nın Aşırı Isı Olayları Rehberi, Amerika Birleşik Devletleri'ndeki yerel yetkililerin, ısıyı tahmin etmek ve izlemek için Ulusal Hava Servisi'nin (NWS) 5 günlük bölgesel tahminlerindeki meteorolojik verileri kullanmasını ve değerlendirmesini önermektedir. Özellikle kentsel alanlar için, ısı dalgalarının halka bildirilmesi için resmi sistemler (ısı uyarı sistemleri gibi) önerilmektedir. Bu duyurular, olası sıcak hava dalgasının tahmini varış süresini, süresini ve şiddetini bildirmelidir.
Örnek olarak, ABD Philadelphia'da belediyede yer alan personeller, bir sıcak hava dalgasının ne zaman yaklaştığını belirlemek için NWS ile birlikte çalışmaktadır.
Bir ısı uyarısı verildiğinde, haber kuruluşları ısı dalgaları ve sağlık hakkında eğitici bilgiler sağlar. Isı bildirimi ve müdahale programlarının etkinliğini değerlendiren az sayıda çalışma olmasına rağmen, örnek vermek gerekir ise 1999'daki bir sıcak hava dalgası sırasında Chicago'nun olumsuz etkileri 1995'teki bir sıcak hava dalgası sırasında olduğundan daha başarılı bir şekilde azalttığı sonucuna varmıştır. 1995'te yaklaşık 700 ölüm, 1999'da yaklaşık 100 ölüm yaşanmıştır.
İzleme
Isı adası etkilerini izleme planı yapmak, bu plan sonuçlarını istatistikler ile veri tabanı olarak değerlendirmek mücadele planı içinde yer almalıdır.
Eğitim
Halk sağlığı hizmetleri, özellikle yaşlı yetişkinler, çocuklar, açık havada çalışanlar ve düşük gelirli topluluklar gibi hassas gruplar arasında, sıcak hava dalgaları sırasında şehir sakinlerinin sağlık ve güvenliğini sağlamaya yardımcı olmaktadır. Aşırı sıcaklık uyarıları sağlamanın yanı sıra, yerel yetkililer aşağıdakiler hakkında bilgi vermelidir:
Potansiyel risk faktörleri (örneğin, çok genç veya yaşlı olmak, belirli ilaçları kullanmak, hareket kabiliyetini kısıtlayan fiziksel veya zihinsel bozukluklara sahip olmak, evsizlik veya klimalı alanlara erişimin olmaması, sosyal olarak izole olmak, dışarıda çalışmak veya uzun süre dışarıda vakit geçirmek)
Aşırı ısıya maruz kalma belirtileri (örneğin, baş dönmesi, mide bulantısı, kafa karışıklığı, kas krampları)
Önerilen yanıt ve tedavi (örneğin, klimalı yerler arayın, susuz kalın)
Mümkünse, eğitim ve farkındalık çalışmalarına erkenden, yaz sıcağı gelmeden başlanılmalıdır. Sezonun ilk sıcak dalgası, insanlar sıcağa alışmadan önce, en ölümcül olma eğilimindedir. Örneğin, Toronto Halk Sağlığı, yaz sıcağı mevsiminin başlamasından önce her Mayıs ayında bir medya gününe ev sahipliği yapmaktadır. Bu etkinlik sırasında Toronto Halk Sağlığı, medyaya şehrin ısı olayı bildirimi ve müdahale programı hakkında bilgi sağlar ve sağlık riskleri ve etkileri hakkındaki soruları yanıtlamaktadır.
Farkındalık
Topluma aynı deprem ve pandamı felaketlerinde olduğu gibi yıl boyunca farkındalık sağlayacak programlar uygulanmalıdır.
Isı Dalgası Mücadelesi
Sıcak hava dalgaları sırasında yerel yetkililer, sakinleri ve altyapıyı korumak için aşağıdakiler ile sınırlı olmayan önlemleri alabilirler:
Özellikle düşük gelirli, yaşlı ve genç nüfuslu bölgelerde topluluk soğutma merkezleri sağlayınız.
Enerji ve su sistemlerinin konuya duyarlı tasarlanmasını ve düzgün çalışmasını sağlayınız.
Vatandaşları, klimaya erişimleri olduğundan emin olmak için ailelerini, arkadaşlarını ve komşularını kontrol etmeye teşvik ediniz.
Isı uyarısı bilgilerini ve uygun tepkileri halka iletiniz. Örneğin, içeride kalmayı teşvik ediniz veya semptom hatırlatıcıları sağlayınız.
Halk sağlığı yetkililerini yüksek riskli veya sıkıntılı kişiler hakkında uyarmak için yardım hatları gibi sistemler kurunuz.
Elektrik sistemlerine olan talebi azaltmak için enerji tasarrufunu teşvik ediniz.
Hassas ulaşım altyapısı üzerindeki trafiği azaltmak için eski yollar, köprüler ve demiryolu için yük kısıtlamaları uygulayınız.
Standart Şehircilik Uygulamalardan Bazıları
Şehir parçaları ve önemli tesisler - ısı adalarını azaltmak ve yerel çalışmaları koordine etmek için geliştirme stratejilerini uygulamalıdır:
Kentsel ve yoğun banliyö alanlarında, çevredeki kırsal kesimden +2-10 derece C daha sıcak bir bölge olan "ısı adaları" olabilir. Daha sıcak oldukları için, ısı adaları serin kalmak için daha fazla enerji kullanır, bu da maliyetleri artırır ve hava kalitesini düşürür. Aşağıdakiler gibi uzun vadeli stratejilere yatırım yapılmalıdır:
Serin veya bitkilendirilmiş "yeşil" çatıların teşvik edilmesi veya kurulması
Daha fazla ağaç ve bitki örtüsü dikmek
Daha soğuk kaplama malzemelerine geçiş.
Şehirler, yerel kurumlar arasındaki çabaları koordine eden ve sakinleri uyaran sıcak hava dalgası müdahale programlarına giderek daha fazla başlıyor. "En iyi uygulamaların" yaygın örnekleri şunları içerir:
Telefon ısı iletişim ve destek numaralarını etkinleştirin
Uyarı mahalle gönüllüleri, aile üyeleri ve arkadaşlar
Kamuya açık klimalı binalar ve bu tesislere ulaşım sağlamak
Risk altındaki bireyleri eğitmek için yerel "çevre ajansları" ile birlikte çalışın.
Müdahale programları ve ısı adaları ile ilgili örnekler hakkında daha fazla bilgi edinin.
Bina sahipleri yaz aylarında enerji tasarrufu yapmak için beş adımı izleyebilir:
Bina(lar)ınızın enerji kullanımını ölçün ve bir enerji tasarrufu hedefi belirleyin.
Soğutma sistemi ekipmanını şimdi inceleyin ve aylık bakım yapın.
Geri dönün veya gerekli olmadığında soğutma ekipmanını kapatın.
Planlarınıza bina kullanıcılarını dahil edin.
Aydınlatma sistemlerini iyileştirin.
Altyapılar için aşağıdakileri uygulayınız:
Kapsamlı bir ısı tepki planına ek olarak, yerel yetkililer, altyapının dayanıklılığını artırarak kentsel alanların kısa vadede aşırı sıcaklığa uyum sağlamasına yardımcı olmalıdır.
Ulaşım plancıları, bu sistemlerin daha yüksek sıcaklıklara dayanmasına ve hizmet kesintilerini azaltmasına yardımcı olmak için yolları, köprüleri ve diğer yapıları örneğin, daha esnek ve ısıya dayanıklı malzemeler kullanarak korumalıdır. ABD Ulaştırma Bakanlığı'nın Sürdürülebilir Kaplamalar Programı bu konuda örnekler içermektedir.
Ayrıca, ısı dalgaları sırasında elektrik sistemleri üzerindeki stresi azaltmak ve elektrik kesintilerini önlemeye yardımcı olmak için enerji verimliliği ve koruma çabalarını uygulanmalıdır.
Şehir yetkilileri ayrıca, gelecekteki sıcak dalgaları sırasında aşırı sıcaklıkların azaltılmasına yardımcı olmak için yeşil veya serin çatılar, serin kaldırımlar veya artan bitki örtüsü ve ağaçlar gibi ısı adası azaltma stratejilerini uzun vadeli planlamaya dahil etmelidir. Örneğin, geleneksel malzemelerden daha fazla güneş enerjisi yansıtan ve daha az suyu buharlaştıran serin kaldırımlar, kentsel alanların serinletilmesine yardımcı olmak için yollar ve otoparklar için kullanılmalıdır. Açık otoparklara kısıtlamalar getirilmelidir. Açık otoparklar Türkiye’de özellikle şehir merkezlerinde kuralsızca yapılmakta, ısı adası sorunsalı dikkate alınmamaktadır. Buna ilave olarak yağmur suyu toplayıcı yüzeyler olarak şehir sellerinin önemli bir nedeni açık otoparkların geçirimsiz sert yüzeyleridir.
Isı adası etkisine yanıt vermek ısı dalgaları için de bir çok önlemi yerine getirmenin etkili bir yoludur.
Serin veya yeşil çatılar kuran, ağaç ve bitki örtüsü eken programlar, binaları ve çevrelerini daha serin tutmaya yardımcı olmaktadır. Bu önlemler ayrıca elektrik talebini azaltarak, özellikle ısı dalgaları sırasında elektrik sisteminin güvenilirliğini artırmaya yardımcı olmaktadır.
Hem kısa, hem de uzun vadede aşırı sıcağa uyum sağlamaya yönelik önlemleri içeren sağlam kentsel planlama, şehirlerin toplumu koruma ve topluma hayati hizmetler sağlama misyonlarını yerine getirmek bir seçenek değil zorunluluktur.
Kaynak:
Comments