Bankaların Yeşil Varlık Oranı Hesaplaması Nedir?

11 Nisan 2025 tarihinde yürürlüğe giren "Bankaların Yeşil Varlık Oranı Hesaplaması Hakkında Tebliğ", bankaların sürdürülebilir ekonomik faaliyetlere sağladıkları finansmanın düzeyini ölçmeyi amaçlamaktadır. Tebliğ, yeşil varlık oranını ve diğer performans göstergelerini, AB Taksonomisi ile uyumlu şekilde hesaplayıp raporlamaya yönelik esasları içermektedir. Yeşil varlık oranı, bankaların sürdürülebilir olarak tanımlanan ekonomik faaliyetlere tahsis ettiği varlıkların toplam varlıklara oranını ifade eder ve hesaplamada çevresel hedeflere katkı, çevreye zarar vermeme ve sosyal güvenlik standartlarına uyum kriterleri esas alınır. Bankalar, yeşil varlık oranı kapsamındaki faaliyetlerini belgelendirmek, izlemek ve raporlamakla yükümlüdürler ve bu yükümlülükler 30 Haziran 2025 tarihinde başlayacaktır. Ayrıca tebliğde, yeşil varlık oranını destekleyen ikincil performans göstergeleri ve uyulması gereken hedef ve alt sınırlar da belirlenmiştir.

Sizlerle birlikte konuyu detaylı olarak inceleyelim.

11 Nisan 2025 tarihinde yürürlüğe giren "Bankaların Yeşil Varlık Oranı Hesaplaması Hakkında Tebliğ", bankaların sürdürülebilir ekonomik faaliyetlere sağladıkları finansmanın düzeyini ölçmeyi amaçlamaktadır.

11 Nisan 2025 tarihinde Resmi Gazete'de yayımlanarak yürürlüğe giren Bankaların Yeşil Varlık Oranı Hesaplaması Hakkında Tebliğ, bankaların çevresel sürdürülebilir ekonomik faaliyetleri finanse etme seviyelerini değerlendirmeyi amaçlamaktadır. Bu tebliğ çerçevesinde, Yeşil Varlık Oranı ve diğer temel performans göstergelerinin hesaplanması ve raporlanması için gerekli usul ve esaslar belirlenmiştir.

Bankacılık Düzenleme ve Denetleme Kurumu (BDDK) tarafından hazırlanan "Bankaların Yeşil Varlık Oranı Hesaplaması Hakkında Tebliğ", 11 Nisan 2025 tarihinde Resmi Gazete'de yayımlanmıştır. Tebliğin temel amacı, bankaların çevresel sürdürülebilir ekonomik faaliyetlerin finansmanına olan katkısını ölçebilmek için kullanılan yeşil varlık oranı ve diğer temel performans göstergelerinin hesaplanmasına ve raporlanmasına yönelik esasları ortaya koymaktır.

Avrupa Birliği (AB) kapsamında uygulanan Sınırda Karbon Düzenleme Mekanizması (Carbon Border Adjustment Mechanism - CBAM) ve AB Taksonomisi gelişmeleriyle birlikte Avrupa Bankacılık Otoritesi (European Banking Authority - EBA), bankacılık sektöründe sürdürülebilirliğe yönelik temel performans göstergesi olan "Yeşil Varlık Oranı" çalışmalarına hız vermiştir. Avrupa Birliği'ndeki bu ilerlemeler, Türkiye'de de BDDK ve Türkiye Bankalar Birliği işbirliğiyle 2022'den beri sürdürülen yeşil varlık oranı ve ısı haritası metodolojisi çalışmaları ile paralellik göstermektedir.

Yeşil Varlık Oranı gibi performans göstergeleri, finans piyasasının büyük bölümünü oluşturan bankacılık sektörünün çevresel sürdürülebilirliğe yaptığı katkıyı ölçmede merkezi bir rol üstlenmektedir. Yeşil varlık oranı, bankaların sürdürülebilir ekonomiye destek sağlayan ve taksonomi kapsamında yeşil olarak tanımlanan ekonomik faaliyetlere tahsis ettiği varlıklarının toplam varlıklara oranını ifade etmektedir. EBA tarafından geliştirilen bu hesaplama yöntemi, banka portföylerindeki finansal varlıkların AB Taksonomisinde belirtilen "Teknik Tarama Kriterleri", "Çevreye Önemli Zarar Vermeme Kriterleri" ve "Asgari Güvenlik Önlemleri Kriterleri" doğrultusunda sınıflandırılmasını gerektirir. Böylelikle Tebliğ, AB Taksonomisi ile uyumlu bir sınıflandırma sistemi oluşturmuştur.

Yeşil Varlık Oranının Tanımı ve Hesaplanması

Yayınlanan Tebliğe göre, banka faaliyetlerinin çevresel sürdürülebilirliği ve bu hedeflere katkı düzeyi, anahtar performans göstergeleri ile belirlenmektedir. Bankaların çevresel sürdürülebilirliğe katkısını değerlendiren temel anahtar performans göstergesi Yeşil Varlık Oranı'dır. Bu oran, bankaların konsolide olmayan bilançolarında yer alan uyumlu varlıkların, yeşil varlık oranı kapsamındaki toplam varlıklara oranlanmasıyla hesaplanmaktadır. Toplam varlıklar, bilanço içindeki finansal varlıklardan, kamu idareleri, merkez bankaları ve uluslararası kuruluşlardan olan alacaklar ile alım-satım amaçlı varlıkların çıkarılmasıyla elde edilir ve itfa edilmiş maliyetle ölçülen brüt tutarlar esas alınır.

Yayınlanan Tebliğe göre, banka faaliyetlerinin çevresel sürdürülebilirliği ve bu hedeflere katkı düzeyi, anahtar performans göstergeleri ile belirlenmektedir.

Tebliğde "uygun varlıklar" olarak adlandırılan kategori, yeşil varlık oranı kapsamındaki toplam varlıklar içerisinde, kriterleri sağlayıp sağlamadığına bakılmaksızın, teknik tarama kriterleri altında bulunan tüm ekonomik faaliyetlere ait bilanço içi finansal varlıkların toplamıdır.

Uyumlu varlıklar ise uygun varlıklar içerisinde olup, aşağıdaki koşulları sağlayan finansal varlıklardan oluşur:

- Çevresel hedeflerden en az birine önemli ölçüde katkı sağlayan,

- Diğer çevresel hedeflere zarar vermeyen,

- Asgari sosyal güvenlik standartlarına uyan.

Bu varlıkların da brüt tutarları itfa edilmiş maliyet üzerinden hesaplanmaktadır.

Çevresel Hedefler

Tebliğ, uyumlu varlıklar tanımı kapsamında çevresel hedefleri altı temel başlık altında düzenlemektedir:

- İklim değişikliğini azaltma,

- İklim değişikliğine uyum sağlama,

- Döngüsel ekonomiye geçişin desteklenmesi,

- Su ve deniz kaynaklarının sürdürülebilir kullanımı ve korunması,

- Kirliliğin önlenmesi ve kontrol altına alınması,

- Biyoçeşitliliğin ve ekosistemlerin korunması ve restorasyonu.

Yeşil varlık oranı hesaplamasında, uyumlu varlıkların bu hedeflerden en az birine önemli ölçüde katkıda bulunmaları için teknik tarama kriterlerini sağlamaları gereklidir. Bankaların, bu kriterlerin sağlandığını bağımsız doğrulayıcı raporlar ve uluslararası geçerli sertifikalarla kanıtlamaları ve belgeleri denetime hazır tutmaları zorunludur.

Vade süresi bulunan varlıklar için, bu kriterlerin vade boyunca devamlılığı teyit edilmeli ve izlenmelidir.

Çevreye Önemli Zarar Vermeme

Yeşil varlık oranına dahil edilecek uyumlu varlıkların, çevreye önemli zarar vermeme şartını sağlaması gerekmektedir. Bu değerlendirme, faaliyetlerin yanı sıra faaliyet sonucu oluşan ürünlerin yaşam döngüsü boyunca çevresel etkilerini de kapsar. Bankaların bu değerlendirmeleri yaparak gerekli belgeleri düzenlemeleri ve ilgili izleme yükümlülüklerini yerine getirmeleri beklenmektedir.

Asgari Sosyal Güvenlik Standartları

Uyumlu varlıkların sağlaması gereken bir diğer temel koşul ise asgari sosyal güvenlik standartlarıdır. Bu standartlar Kurul tarafından belirlenir ve yetkili kamu kurumlarının tanımladığı standartların uygulanması da mümkündür. Bankalar, ilgili belgeleri düzenleyerek denetime hazır halde bulundurmakla yükümlüdür.

Kullanım yeri belirlenemeyen krediler de belirli şartlar altında uyumlu varlık olarak kabul edilir.

Raporlama Yükümlülüğü

Bankaların yeşil varlık oranına ilişkin hesaplama ve raporlama süreçlerini oluşturmaları ve kapsamlı veri tabanları ile raporlama sistemleri kurmaları gerekmektedir. Raporlama yükümlülüğü 30 Haziran 2025 tarihinden itibaren başlayacaktır.

İkincil Anahtar Performans Göstergeleri

Bankaların çevresel sürdürülebilirlik çabalarının daha bütüncül bir şekilde değerlendirilmesi amacıyla yalnızca yeşil varlık oranı değil, bu orana tamamlayıcı nitelikte ikincil anahtar performans göstergeleri de tanımlanmıştır. Bu kapsamda, “uyumlu varlıklar / uygun varlıklar” oranı ile “uygun varlıklar / yeşil varlık oranı kapsamındaki toplam varlıklar” oranı, bankaların sürdürülebilir faaliyetlere yönelimini ölçen önemli göstergeler arasında yer almaktadır. Bu oranlar, bankaların çevresel sürdürülebilirlik ilkelerine uyum düzeyini daha ayrıntılı bir şekilde izlemeye ve karşılaştırmaya imkân tanımaktadır.

Kurul, ilerleyen dönemlerde ulusal taksonomiye uyum kapsamında, yalnızca bilanço içi varlıklarla sınırlı kalmaksızın; nakit akım verileri, gelir-gider hesapları, bilanço dışı varlıklar ve alım satım hesaplarındaki varlıklar gibi farklı veri türleri üzerinden yeni anahtar performans göstergeleri tanımlama yetkisine sahiptir. Bu sayede, çevresel sürdürülebilirlik performansının daha kapsayıcı ve hassas ölçülmesi mümkün hale gelmektedir.

Bankaların çevresel sürdürülebilirlik performansını kapsamlı şekilde değerlendirmek amacıyla yeşil varlık oranına ek olarak ikincil performans göstergeleri de belirlenmiştir.

Alt Sınırlar ve Hedefler

Kurul, bankaların sürdürülebilirlik politikalarına göre hedef ve alt sınırlar belirleyebilir ve gerekli düzenleyici tedbirleri uygulayabilir. Kurul, yeşil varlık oranı ve diğer anahtar performans göstergeleri için alt sınırlar ve hedefler belirlemeye yetkilidir. Bu hedef ve sınırlar, bankaların çevresel sürdürülebilirlik politikaları doğrultusunda yönlendirilmesini amaçlamakta olup, gerekli görüldüğünde banka bazında farklılaştırılabilmektedir.

Belirlenen hedef ve sınırlara uyum sağlamayan bankalar için ilave sermaye yükümlülüğü dâhil olmak üzere çeşitli düzenleyici tedbirlerin uygulanması mümkündür. Bu durum, finansal sistemde çevresel sürdürülebilirliğe dayalı yapısal bir dönüşümün teşvik edilmesini temin etmektedir.