Türkiye genellikle yap sat konut ütericisi eliyle konut sahibi oluyor. Genellikle en ucuza yapıp en pahalıya satmak formülü ile şekillelenen yap sat sektörü eliyle üretilen konutla AB ülkelerindeki konut binalarına göre 6-10 kat daha fazla enerji tüketiyor. Bunun farkında bile olmayan konut sahipleri yüksek faturaları ödemekte zorlanırken, Türkiye cari açığının %70'i enerji giderlerinden oluşuyor. Türkiye konut stoğunu AB enerji verimliliği seviyesine çektiğinde dolar zengini olabilir. Oysa bu konu fosil yakıtlardaki dolaylı vergiler ile gelirinin %85'ini elde eden devletin gündeminde bile değil. Ancak kaçınılmaz bir gerçek olarak Türkiye konutlarını sıfır enerji binalar dönüştürmek zorunda. Yazımızda bu konuda hazırlanan rehberleri size sunuyoruz.
Neden Sıfır Enerji Konutlar Yapmalıyız?
Enerji Bakanlığı verilerine göre ülkemizde sayısı 15 milyonu geçen konutların yıllık enerji faturası 38.121 Mtep üzerinde. Bu değer Türkiye cari açığının çok büyük bir kısmını oluşturuyor. Türkiye ise enerji tüketiminde %70 oranında dışa bağımlı ve cari açığının %70-75’lik kısmını enerji harcaması oluşturuyor. Bunun anlamı Türkiye sıfır enerji binaları kullanmaya başlamaz ise istediği kadar sanayisi kalkınsın döviz TL karşısında değerlenmeye devam edecek. Devlet petrol ürünlerinden çok büyük bir vergi alıyor ve neredeyse giderlerinin %85’ini fosil yakıtlar üzerindeki dolaylı vergilerden elde ediyor. Bu nedenle de sıfır enerji bina konusunu gündemine bile almıyor.
Türkiye’de konutlar ağırlıklı olarak fosil yakıtlarla ısıtılmaktadır. Binaların %60’ı doğalgaz, %34’ü kömür ile ısıtılırken, elektrik payı %6 civarındadır (TÜİK, 2021). Türkiye’de konutlarda enerji tüketimi dağılımına bakıldığında ise, yenilenebilir enerji %11, kömür %14, elektrik%20, doğalgaz %53, petrol ise %2 seviyesindedir. (TÜİK, 2023)
Türkiye ekonomisinin düzlüğe çıkarılabilmesinin çaresi enerji verimliliğinin sağlanması ile mümkün. Türkiye'de enerji tasarrufu bilincinin yeni nesillere kazandırılmasının yolu ise yeşil konut veya sıfır enerji konut binası yatırımlarından geçiyor. Türkiye, enerji verimliliğinin çok ötesinde bir hedefi yani, 2053 yılında sıfır karbon ülke olma vaadini son COP28 zirvesinde Dubai’de devletin en üst düzey yöneticisi tarafından beyan etti. Bu beyan doğrultusunda kamu bina stokunun önemli bir kısmını içeren konutların sıfır enerji ve hatta sıfır karbon olması bir gereklilik. Bu doğrultuda yazımızda sıfır enerji bir konut binası nasıl tasarlanır konusunu aktarıyor ve bu konuda hazırlanmış güncel rehberleri size sunuyoruz.
Sıfır Enerji Konut Binası Tasarımı
Günümüzde dünyada birçok konut binası projesinde net sıfır hedefleri uygulanmaya başlanılmıştır. Net sıfır enerji hedefli üstün performanslı konut projeleri için iyi bir mühendislik bilgisi gereklidir. Bu konuda ülkemizdeki çalışmalar neredeyse yok denecek kadar azdır. AB yeşil mutabakatı diğer kamu binalarında olduğu gibi konut binası stokunun da sıfır karbon hedefinde olmasını zorunlu kılmaktadır. Türkiye 2053’te sıfır karbon bir ülke olacağını tüm dünyaya en yetkin ağızdan resmi kanallardan COP28’de beyan etmiştir. Bu hedef doğrultusunda sıfır enerji konut binaları bir gerekliliktir. Ancak ülkemizde bu konuda yeterli çalışma ve bilgi birikimi bulunmamaktadır. AB ülkelerinde özellikle güney eyaletlerdeki belediyeler sıfır enerji binalara ruhsat vermekte, sıfır enerji olmayan konut binası projeleri ise yapım ruhsatı dahi alamamaktadır. Yani sıfır enerji konut binası AB ülkelerinde bir hedef değil yaygınlaşmış bir uygulamadır. Bu bağlamda sıfır enerji konut binası tasarımı önemli bir deneyim gerektirmektedir.
Dünya yeşil bina hareketi konutlar için nihai bir varış noktası değildir ve adımlardan oluşmaktadır. Bu adımların ilk olanı yeşil konut binası, ikincisi sıfır enerji konut binası ve son gelinecek nokta ise karbon sıfır/pozitif konut binasıdır. Bu anlamı ile LEED Zero yeşil konut binası hareketinde çok önemli bir ilerleme adımı olarak değerlendirilmelidir.
Ülkemizde henüz net sıfır karbon, enerji, su ve atık için tanımlanmış bir çerçeve bulunmamaktadır. Oysa cari açığının %70’i enerji gideri olan Türkiye bu konuda dünyaya örnek uygulamalar yapmalıydı. Ne yazık ki Türkiye kamu yönetimi 2024 yılına gelindiğinde dahi bina enerji verimliliğini hatta sıfır enerji bina yapmayı bir “fantezi alanı” olarak gördü. Türkiye ekonomik modeli, dünyada uygulanan 55’den fazla yapı normunu uygulamadı, bina sektöründe düşük kalitede ile ucuz bina yapmayı hedefledi, hem sağlıksız, hem afet dayanımı olmayan (deprem örneği ortada) hem de AB ülkelerindeki binalara göre 6 kat daha fazla enerji tüketen bina stokuna sahip oldu. Bu durum Türkiye’yi petrol ve doğalgaz satan ülkelerin zengin müşterisi haline getirdi. Türkiye cari açığının %70’i fosil yakıt alımına harcanan giderden kaynaklı. Dünyanın hiçbir ülkesinde %50 kat karşılığı müteahhitler çalışamıyor. Çünkü bina yapım maliyetleri AB ülkelerinde 3.000€/m2 seviyesinde. Türkiye’de ise 500€/m2 fiyata bina yapılıyor. Ortaya çıkan binalar dünyaya göre 6-10 kat daha fazla enerji tüketiyor. Bu strateji le 2053 yılında sıfır karbon bir ülke olmak neredeyse imkânsız. Ekonomisini ucuz bina yaparak yap sat ile hareketlendirmeye çalışan Türkiye’de yepyeni bir bina normu ihtiyacı bulunuyor.
Bu nedenle Türkiye için net sıfır enerji bina bu çerçevelerin hazırlanmasında ASHRAE veya LEED Zero sistemi önder olabilecektir. Devlet tarafından henüz sıfır karbon veya enerji konut binası hakkında bir atılım olmasa da çevreye duyarlı özel sektör ve araştırma yatırımları için sıfır enerji konut binası çok önemli bir belgeleme aracı olacaktır.
Ekte sunduğumuz bu rehberin faydası ise, henüz sıfır karbon veya enerji konut binası tasarımına vakit ayıramamış olan proje ofislerinin, yatırımcıların konuyu kolayca kavramalarına yardımcı olmasıdır. Bu sayede tasarım ve proje grupları sıfır enerji veya karbon konut binası yapmayı öğrenebileceklerdir.
ECOBUILD, 2009 yılından günümüze ülkemizde ve dünyada yeşil konut binası konusunda danışmanlık hizmetleri veren en tecrübeli danışmanlık firmasıdır. Bu konuda birçok örnek uygulamaya imza attık. Sıfır enerji, sıfır karbon, sıfır su ve sıfır atık hedefli konut binası tasarımı, tasarım danışmanlığı veya sertifika alması için lütfen bizimle işletişime geçiniz.
Binalar, Enerji Bakanlığının verilerine göre Türkiye’deki enerji tüketiminin %40'ını ve küresel olarak benzer bir yüzdeyi tüketmektedir (EIA 2018). Konut binalarının enerji kullanımında önemli iyileştirmeler yapmak için performansa dayalı ve ölçülebilir hedeflerin belirlenmesi gerekir. Sıfır enerjili konut binası, öncelikle enerji tüketimini önemli ölçüde azaltmak ve daha sonra kalan yükleri ideal olarak sahada bulunan yenilenebilir kaynaklarla karşılamak için tasarlanmıştır.
Konut yapıları çok özel yapılardır. Bu yapıların kendisini diğer yapılardan ayıran bazı özel yönleri şunlardır:
İnsan sağlığı kriterleri ön planda olmalıdır.
Doğru güneş yönelimi şarttır.
Gün ışığı stratejileri mutlaka uygulanmalıdır.
Kaliteli manzara kriterleri konut için kaçınılmazdır.
Akustik gereklilikler üst seviyede tutulmalıdır.
İç hava kalitesi için doğal havalandırma tasarımı veya mekanik havalandırma mutlaka yapılmalıdır.
Yapı malzemeleri ve mobilyalar sağlıklı seçilmelidir.
Bina afet dayanımı kritiktir.
Sıcak dalgalarına dayanıklılık kritiktir.
Binaya entegre yenilenebilir enerji sistemleri bulunmalıdır.
Su verimliliği üst seviyede olmalı, hatta net sıfır su bina olmalıdır.
Bina enerji verimliliğinin ötesinde sıfır enerji bina olmalıdır.
Bu sıfır enerji konut binaları genellikle yenilenebilir enerji üretiminin gerekli yükleri karşılamada yetersiz kaldığı durumlarda enerji almak ve yenilenebilir enerji üretimi yükleri aştığında enerjiyi şebekeye geri döndürmek için elektrik şebekesine bağlanırlar. Ekte sunduğumuz rehber, günümüzde kullanılan tipik enerji yönetmeliklerine göre inşa edilen konut binasıyla karşılaştırılabilir bir maliyetle sıfır enerjili bir konut binasının nasıl elde edileceğine dair rehberlik yapmaktadır. Sıfır enerjili bir konut binası, sağlıklı, yüksek performanslı konaklama ve çalışma ortamlarını sağlar ve konut binası kullanıcılarının operasyonel giderlerden tasarruf ederken daha üretken olmalarını sağlayabilir. LEED Residental sertifikalı konutlarda sağlık giderlerinin %20 azaldığı, sadece USGBC değil diğer bağımsız kuruluşlarca araştırılmış bilimsel bir gerçektir. Dolayısıyla konut binaları hem yeşil bina olmalı, hem de sıfır enerji olmalıdır.
“Bir konut üreticisi ve işletmecisi kuruluşun sıfır enerjili konut binası yapması, iklim değişikliği etki azaltımı ve uyumu için mükemmelliğe kurumsal bir yol haritası çizmesi demektir.”
Bu sıfır enerji konut hedefi konut sektöründe rakiplere göre liderlik, çalışanları elde tutmaya, müşteri kazanmaya ve kullanıcı memnuniyetini artırmaya yardımcı olabilir. Tüm bu faydalar, yapılı çevrenin etkisini en aza indirmenin yanı sıra iyi bir iş anlayışı oluşturmaya katkıda bulunur. Dolaysıyla sıfır enerji konutlar, işletme anlamında da konut üreticisi ve işletmecisi kurumunun verimliliğini arttırır.
Ekte sunduğumuz bu rehberin amacı, “Sıfır Enerjili Konut Binalarının” çağımızda Türkiye’de dahi ulaşılabilir olduğunu göstermek ve tüm iklim bölgelerinde sıfır enerjili konut binası tasarlanması ve inşasının mümkün olduğunu gösteren öneriler, stratejiler ve çözüm paketleri aracılığıyla kamu ve özel konut sektörüne yön vermektir. Bu rehberden önce gelen LEED’in, LEDD Zero Energy ve LEED for Residental rehberleri de önemli yön gösterici rehberlerdir. Bu rehberdeki amaç, belirlenmiş bir baz verimlilik taban çizgisinden enerji azaltma yüzdesini göstermek yerine mutlak enerji hedeflerinin sıfır olmasını sağlamaktır. Dolayısıyla oluşturulmuş olan stratejiler enerji verimli konut binası stratejilerinden farklıdır. Bu nedenle de rehber uzmanlar için önemli bir stratejiler bütünü sağlamaktadır.
Sıfır enerji konut binası sertifikaları konusunda Türkiye'deki en yetkin firma ECOBUILD'dir. ECOBUILD, 145'den fazla proje deneyimi ile Türkiye dışında 9 farklı ülkede danışmanlık hizmeti sunmaktadır. ECOBUILD, 2020 yılında yeşil bina konusunda LEED Yılın Projesi Ödülü’nü ve Dünyada Yılın Sıra Dışı Konut Projesi ödülünü kazanmıştır. Sıfır enerji konut binası tasarımı konusunda hata yapmamak ve başarı elde etmek için ECOBUILD ile iletişime geçiniz.
Ekte sunduğumuz bu örnek rehber, tasarım ekiplerine finansal olarak verimli, operasyonel olarak uygulanabilir ve kolayca ulaşılabilir enerji tasarrufu hedeflerine ulaşmak için stratejiler sağlamakta, bunun ötesinde binanın sıfır enerji olmasını sağlamaktadır.
Günümüzde enerji verimliliği ve yenilenebilir enerji teknolojisi hızla gelişmektedir ve birkaç yıl önce finansal veya teknik olarak sınırda olan teknolojiler bugün uygulanabilir hale gelmiştir. Bu ilerlemenin bir sonucu olarak, bugün konvansiyonel konut binalarının bütçesi dahilinde sıfır enerjili ofis konut binasına ulaşılabilmektedir. Çünkü binalarda yenilenebilir enerji kullanımı ÇŞİDB tarafından da zorunlu kılınmıştır. Bu rehber, enerji tüketicileri olan konut binalarından enerji üreticileri olan konut binalarına temel bir geçişe yol açacak sıfır enerjiye giden bir teknik yol haritası sağlamaktadır.
Bu rehberde gösterildiği gibi, ölçülebilir hedefler belirlemek başarının anahtarıdır. Ölçülebilir hedefler belirlemek, makul bir bütçeyi korurken başarılı bir sıfır enerji projesini tamamlamaya yönelik ilk taahhüttür. Rehber, iki temel kavram göz önünde bulundurularak yazılmıştır:
Çok düşük enerji kullanım yoğunluğuna (EUI) ulaşmak, tesisin yakın veya uzun vadeli geleceğinde yerinde yenilenebilir enerjinin uygulanabilir bir hedef olup olmadığına bakılmaksızın birincil hedeftir.
Bu performans seviyesini korumak, becerikli, uyarlanabilir çalışmaya sürekli bir bağlılık gerektirir; sorumlu bakım; ve konut binası performansının izlenmesi. Bu rehberin hedef kitlesi konut binası sahiplerini, geliştiricileri, mimarları, tasarım mühendislerini, enerji modelleyicilerini, yüklenicileri, devreye alma sağlayıcılarını, tesis yöneticilerini ve konut binası işletme/yönetim personelini içerir. Bu rehberde verilen bilgilerin çoğu, konut binaları dışında kamu binaları türlerinde ve hem yeni hem de güçlendirme projelerinde sıfır enerji elde etmek isteyenler için geçerli olabilir.
Sıfır Enerji Konut Binası Nedir?
Enerji tüketimi ve enerji üretimi arasında bir denge sağlayan konut binalarını tanımlamak için yaygın olarak kullanılan bir dizi farklı terim vardır: sıfır enerji, sıfır net enerji, net sıfır enerji. Bu rehber içeriğinde kullanılan terim, ABD Enerji Bakanlığı'nın (DOE) sıfır enerji tanımıyla tutarlılık sağlamak için sıfır enerjidir (ZE). Bu rehberde kullanılan sıfır enerjili bir konut binasının özel tanımı, DOE (2015) tarafından tanımlandığı gibi kaynak enerjiye dayanmaktadır:
“Kaynak enerji bazında, yıllık fiili teslim edilen enerjinin, yerinde ihraç edilen yenilenebilir enerjiden daha az veya ona eşit olduğu enerji verimli bir konut binası.”
Bu tanım, ülke çapında ortalama kaynak enerji dönüşüm faktörlerini kullanarak sıfır enerji için standart bir muhasebe yöntemi sağlamaktadır. Konut binalarının sıfır enerji performansının basit yöntemlerle değerlendirmesini kolaylaştırır. DOE’nin ulusal ortalamaları, enerji üretimi ve üretimindeki bölgesel farklılıkları veya bir projenin konumundan kaynaklanan iletim kayıplarındaki kesin farklılıkları hesaba katmasa da, ülke genelinde ve ötesinde sıfır enerjili konut binalarının ölçeklendirilmesini kolaylaştırmayı amaçlayan adil ve yönetilebilir bir formül sağlamaktadır. Ülke genelinde geniş çapta benimsenmesi nedeniyle, bu tanım aynı zamanda ülkesel politika ve teşviklerin yanı sıra birçok eyalet ve belediye girişimiyle uyumu da kolaylaştırmaktadır. Ekte sunduğumuz bu rehber, hem saha enerjisinde hem de kaynak enerjisinde hedef EUI bilgilerini de sağlamaktadır. Her ikisi de bir projenin enerji dengesini hesaplamak için kullanılabilir.
Saha enerjisi, sahada tüketilen ve tipik olarak mülk hattında veya elektrik sayacında ölçülen enerji birimlerinin sayısını ifade eder.
Kaynak enerji, her yakıt türünden belirli bir miktarda enerjiyi üretmek ve sahaya iletmek için gereken toplam enerji miktarını ifade eder. Enerji çıkarımından fiili tüketime kadar her adımda enerji kayıpları vardır. Kaynak enerji, üretim ve nakliye sürecinin verimliliğini dikkate alır. Her bir yakıt kaynağının saha enerjisinin o yakıta özgü bir faktör ile çarpılmasıyla hesaplanır. Örneğin, elektrik enerjisi için 1 kWh üretmek ve müşteriye teslim etmek için yaklaşık 3 kWh toplam enerji gerekir çünkü elektrik enerjisinin üretimi ve dağıtımı kabaca %33 verimlidir.
Denklemin enerji üretimi tarafında, yerinde yenilenebilir enerji üretimi de aynı faktörlerle çarpılır ve kaçınılan toplam kaynak enerji tüketiminin kredisini verir.
Bu rehber, sıfır enerjili bir konut binasına ulaşmak için gereken son adım olan enerji hedeflerine varmak ve sahada yenilenebilir enerjiyi barındırmak için gereken tasarım kararlarına odaklanmaktadır. Çoğu durumda, yenilenebilir enerji saha kısıtlamaları, yerel düzenlemeler ve kamu hizmeti kısıtlamaları ile sınırlıdır. Sınırlamalar ne olursa olsun, bir konut binasının enerji verimliliği, ister sahada ister başka bir yerde üretilsin, ihtiyaç duyulan yenilenebilir enerjiyi azalttığı için büyük bir etkiye sahiptir. Bu rehber, sıfır enerjiye hazır bir konut binası elde etmek için enerji kullanımı hedeflerine ulaşmaya odaklanmaktadır. Yenilenebilir enerji daha sonra varsa sahada eklenebilir veya istenirse saha dışında tedarik edilebilir.
ECOBUILD, 2009 yılından günümüze ülkemizde ve dünyada yeşil konut binaları konusunda danışmanlık hizmetleri veren en tecrübeli danışmanlık firmasıdır. Sıfır enerji, sıfır karbon, sıfır su ve sıfır atık hedefli konut binalarınızın tasarımı, tasarım danışmanlığı veya sertifika alması için lütfen bizimle işletişime geçiniz.
Sıfır Enerji Konut Binası Tasarımı Rehberini İndirmek İçin:
Kaynak:
Advanced Energy Design Guide for Multifamily Buildings, ASHRAE, 2022