Altyapıların Mevcut Durumu ve Sürdürülebilirlik

Geleceğin altyapısı: dijital, temiz enerji ve dirençlilik ekseninde yeniden tanım

Özet

Küresel altyapı tanımı kökten değişiyor: yol ve köprülerden ibaret olmayan, dijital ağlar, veri merkezleri, akıllı şebekeler ve çevresel hizmetleri kapsayan, birbirine bağımlı bir ekosistem ortaya çıkıyor. 2040’a kadar 106 trilyon ABD doları tutarında yatırım ihtiyacı, ulaşım, enerji ve dijital altyapı başta olmak üzere yedi dikeyde yoğunlaşıyor (1). Bu yazı, yüklediğiniz raporu birincil kaynak kabul ederek (1), güncel veriler ve iyi uygulama örnekleriyle desteklenmiş bir çerçeve sunar: mevcut durum ve zafiyetler, sürdürülebilirlik uygulamaları, maliyet–fayda değerlendirmesi ve politika/uygulama yol haritası. McKinsey'in The Infrastructure Moment çalışması bizlere bu konuda önemli ipuçları sunuyor. Çoğunlukla bu çalışmadan elde ettiğimiz bulguları içeren blog yazımız önemli tespitlere sahip.

Şehirler tüm altyapı sistemlerini barındıran en kompleks alanlardır.

Giriş

“Yapay zekâ talebi, tek başına bazı ülkelerin ulusal elektrik tüketimini birkaç yıl içinde yeniden şekillendirecek kadar hızlı büyüyor.” IEA’nın 2025 güncellemesine göre küresel elektrik talebi 2025–2027 arasında yıllık yaklaşık %4 artacak (2). Aynı dönemde kentleşme hızı, 2050’de nüfusun yaklaşık %70’inin şehirlerde yaşayacağını gösteriyor (3). Bu iki veri, altyapının yalnızca daha fazla değil; farklı olması gerektiğini net biçimde ortaya koyuyor: daha elektrikli, daha dijital, daha dayanıklı ve daha kapsayıcı. Tam da bu nedenle birincil kaynağımız olan rapor, “altyapı anı”nın geldiğini ve parçalı planlamanın yetmeyeceğini vurguluyor (1).

“Altyapı artık bir varlık değil, birbirine kenetlenen bir ekosistemdir.”

Kısa Özet Tablo-Altyapıların Mevcut Durumu ve Sürdürülebilirlik

Aşağıdaki bulgular birincil kaynak rapordan derlenmiştir; her bulgunun kısa açıklaması, sürdürülebilirlik etkisi/öncelikli paydaşı ve önerilen eylem yer alır (1). "Altyapıların Mevcut Durumu ve Sürdürülebilirlik" bağlamında özet bilgiler yazımızda yer almaktadır.

	Bulgular (1)	Kısa Açıklama	Sürdürülebilirlik Etkisi & Öncelikli Paydaş	Önerilen Eylem
1	Toplam yatırım ihtiyacı 2040’a kadar ~106 trilyon $	Ulaşım (36), Enerji (23), Dijital (19), Sosyal (16), Atık–Su (6), Tarım (5), Savunma (2) trilyon $	Emisyon azaltımı, kapsayıcılık, hizmet kalitesi; Hükümetler & Yatırımcılar	Ulusal/yerel önceliklendirme matrisleri; çok yıllı sermaye programları
2	Asya payı ~70 trilyon $ ile ~%2/3	Hızlı kentleşme & sanayileşme nedeniyle bölgesel ağırlık	Bölgesel adalet ve tedarik zinciri riskleri; Hükümetler	Bölgesel/ulusal planların uyumu; sınır ötesi iletim–lojistik koridorları
3	Dikeyler arası bağımlılık artıyor	Enerji–dijital–su kesişimi (veri merkezleri için güç ve soğutma vb.)	Kaynak verimliliği ve risk kümelenmesi; Operatörler & Yatırımcılar	Ortak planlama (co-location), entegre izin süreçleri
4	Tanım genişliyor	Fiziksel varlık + hizmet + teknoloji (O&M, sensörler, yapay zekâ)	Yaşam döngüsü emisyonlarının düşürülmesi; Operatörler	Dijital ikiz, kestirimci bakım, performans bazlı sözleşmeler
5	Ulaşım ve lojistikte yaşlanma ve dönüşüm baskısı	Varlık yenileme + elektrifikasyon + otomasyon	Emisyon ve gürültü azalımı; Ulaştırma Kurumları	Elektrikli koridorlar, SAF/yeşil yakıt altyapısı
6	Enerjide talep ve şebeke gereksinimi hızlanıyor	Temiz üretim, iletim/dağıtım yatırımları, şebeke dayanıklılığı	Arıza/süreklilik riskinin azalması; Şebeke Operatörleri	Yüksek gerilim omurgalar, esneklik ve depolama
7	Dijital altyapı patlaması	Fiber, kule, veri merkezi ve uydu; güç erişimi kritik darboğaz	Enerji karması üzerinde etkiler; Telekom & Enerji	Ortak yatırım, talep yanıtı, atık ısı kullanımı
8	Özel sermaye rolü artıyor	2016–2024’te altyapı varlıkları AUM ~0,5 trilyon $ → ~1,5 trilyon $	Sermaye mobilizasyonu hızlanır; Yatırımcılar	Dikeyler arası tematik fonlar, platform yaklaşımları
9	Jeopolitik/tedarik ve izin süreçleri kritik	Tarife/rota şokları, izin gecikmeleri, işgücü açıkları	Zaman ve maliyet artışı; Tüm Paydaşlar	İzin sadeleşmesi, modülerlik, otomasyon ve eğitim
10	Paydaşlara özgü yol haritaları	Hükümet–yatırımcı–operatör için farklı kaldıraçlar	Uygulama kapasitesi artar; Tüm Paydaşlar	Varlık dönüştürme (repurposing), tek-durak izin, verimlilik programları

Mevcut Altyapı Durumu ve Kritik Zafiyetler

Rapor, altyapının büyük bölümünün ya ömrünün sonuna yaklaştığını ya da yeni talepleri karşılamada yetersiz kaldığını ortaya koyuyor (1). Ulaşımda yaşlanmış köprü ve raylı sistemler, lojistik darboğazları; suda ve atıkta iklim etkileri; enerjide ise elektrifikasyon ve veri merkezi talebinin tetiklediği iletim/dağıtım eksikleri öne çıkıyor (1). ABD örneğinde ASCE, modernizasyon yapılmazsa 2039’a kadar 10 trilyon $ GSYH kaybı yaşanabileceğini hesaplıyor (4). Bu, yalnızca bir ekonomi uyarısı değil; hizmet eşitsizliği ve iklim kırılganlığı riskleri anlamına da gelir.

Altyapı yatırımları yerel yönetimlerin en öncelikli alanıdır.

Ne yapılmalı?

Öncelik 1 (kısa vadeli): Kritik varlıkların durum bazlı (condition-based) yenilenmesi, sismik/iklim dayanıklılığı güçlendirmeleri, yüksek riskli düğümlerde acil bakım portföyleri (1).
Öncelik 2 (orta vadeli): İzin süreçlerinin sadeleştirilmesi ve tek-durak dijital portallar (1).
Öncelik 3 (sürekli): İşgücü açığına karşı otomasyon ve modüler yapım yöntemlerinin ölçeklenmesi (1).

“Dirençli kentler, akıllı şebekeler ve temiz enerji: Gelecek, kesişimlerde kuruluyor.”

Sürdürülebilirlik Uygulamaları ve Uluslararası İyi Örnekler

Enerji dönüşümü ve şebeke modernizasyonu. Temiz elektrik üretiminin payı artarken, talep de hızla yükseliyor. IEA, elektrik talebinin 2025–2027 arasında yıllık ~%4 artacağını bildiriyor; bu artışın önemli kısmı endüstri, soğutma ve veri merkezlerinden geliyor (2). Birleşik Krallık’ta ulusal sistem operatörü “Beyond 2030” planıyla 21 GW açık deniz rüzgârını sisteme bağlamak ve kuzey-güney yüksek gerilim omurgası kurmak üzere 58 milyar £ yatırım öngörüyor (5). Bu tür yatırımlar, kısıt ve curtailment kayıplarını azaltırken yenilenebilir entegrasyonunu hızlandırır.

Dijital-enerji kesişimi. Rapor, veri merkezlerinin enerji ve su altyapısıyla iç içe geçtiğini vurgular; güç erişimi bugün en kritik sınırlayıcıdır (1). Bu nedenle enerji depolama, talep tarafı esneklik, atık ısı geri kazanımı ve yerinde/yanında (co-location) üretim çözümleri öne çıkıyor (1). IEA ve bağımsız analizler, veri merkezi kaynaklı artışın planlamaya uzun önden bakış gerektirdiğini doğrular (2).

Ulaşımda dekarbonizasyon ve otomasyon. Deniz taşımacılığında yakıt düzenlemeleri, havacılıkta SAF geçişi ve karayolunda elektrikli koridorlar raporda öncelikli eksenlerdir (1). Global ölçekte 3+ milyon kamyon şoförü açığı, otomasyon ve operasyonel verimlilik ihtiyacını büyütmektedir (6). Sürüş güvenliği ve verimlilik kazançları, aynı anda emisyon ve gürültü azaltımı sağlar.

Kentleşme ve kapsayıcılık. 2050’de şehirlerde yaşayacak nüfusun %70’e ulaşması, toplu taşıma, su-atıksu ve dijital kapsayıcılık yatırımlarını zorunlu kılıyor (3). Bu; erişilebilirlik, adil fiyatlandırma ve sağlık/iklim dayanıklılığı gibi çok boyutlu faydalar üretir.

Ekonomik ve Çevresel Maliyet–Fayda Perspektifi

Sistem etkinliği: Entegre (dikeyler arası) planlama, şebeke darboğaz maliyetlerini ve curtailment kayıplarını düşürür; yatırım birim başına emisyon azaltımını artırır (1).
Harici maliyetlerin içselleştirilmesi: Karbon ve yerel kirleticilerde lifesycle temelli metotlar, tedarik zinciri boyunca geriye doğru standartları tetikler.
İşgücü verimliliği: Otomasyon ve dijital ikiz uygulamaları, bakım-işletme (O&M) maliyetlerini düşürür, varlık ömrünü uzatır (1).
Makro fayda: Modernizasyonun ertelenmesi ABD örneğinde 10 trilyon $’a varan kayıplara yol açabilir (4); tersi yönde tutarlı yatırımlar, üretkenliği ve enerji güvenliğini güçlendirir (1,5).

Politika Önerileri ve Uygulama Adımları

1) Hükümetler için (1):

Önceliklendirme ve çekme kuvveti: Ulusal öncelik matrisleri ve “tematik paketler” (ör. rüzgâr + iletim + depolama + veri merkezi eşlemesi).
İzin reformu: Süre sınırlı onay takvimleri, tek-durak dijital başvuru, risk-bazlı inceleme.
Mevcut varlıkların dönüştürülmesi: Atıl kamu arazisi/tesislerinin yenilenebilir + veri merkezi veya depolama projelerine tahsisi.
İşgücü stratejisi: Yetkinlik haritaları, modüler eğitim ve tele-operasyon gibi yeni iş modellerine uygun mevzuat.

2) Yatırımcılar için (1):

Dikeyler arası temalar: Enerji–dijital, su–enerji, atık–tarım gibi kesişim oynayışları.
Değer yaratma kaldıraçları: Operasyonel mükemmeliyet, platform birleştirmeleri, performans bazlı sözleşmeler.
Esnek finansman: Gelir paylaşımı, altyapı-hizmet hibritleri, uzun vadeli PPA/kapasite anlaşmaları.

3) Operatör/Geliştiriciler için (1):

Dijitalleşme: Kestirimci bakım, dijital ikiz, talep esnekliği; veri merkezlerinde atık ısı ve su verimliliği.
Dayanıklılık: Aşırı hava olaylarına karşı şebeke sertleştirme, mikroşebekeler ve yedekleme.
Çevresel bütünlük: Döngüsel malzeme kullanımı, düşük karbonlu tasarım (LCA/LCC).

Uygulama Örnekleri

Elektrik talebi ve kapasite planlaması: IEA 2025 analizleri, elektrik talebinin 2025–2027 döneminde güçlü seyredeceğini, planların buna göre hızlanması gerektiğini gösteriyor (2,7,8).
Şebeke yatırımları: Birleşik Krallık’ta Beyond 2030 ile 58 milyar £’lik plan; 21 GW rüzgârın bağlanması ve kuzey-güney omurga bağlantıları, iletim darboğazının azaltılması için örnek teşkil ediyor (5).
İşgücü açığı: IRU’ya göre kamyon şoförü açığı 36 ülkede 3+ milyon ve 2028’e kadar iki katına çıkma riski taşıyor; otomasyon ve eğitim programları kritik (6).
Yaşayan kentler: BM SDG 11, 2050’de %70 kentleşme öngörüsüyle kapsayıcı toplu taşıma ve erişilebilir dijital bağlantının önemini vurguluyor (3).

“Dirençli kentler, akıllı şebekeler ve temiz enerji: Gelecek, kesişimlerde kuruluyor.”

Sonuç ve Kısa Eylem Çağrısı

Birincil kaynak raporun gösterdiği üzere (1), altyapı yalnızca “daha fazla beton ve çelik” değil; daha fazla veri, daha fazla elektrik ve daha fazla esneklik demektir. Kesişimlerde —enerji-dijital, su-enerji, atık-tarım— değer ve dirençlilik birlikte üretilir. İddialı hedefler için parçalı değil, entegre ve kanıta dayalı planlama gerekir.

Üç somut öneri:

Enerji-dijital eşlemesi (0–12 ay, yüksek öncelik): Veri merkezi kümeleri için iletişim + iletim + üretim üçlüsünü birlikte planlayan, izinleri hızlandıran entegre programlar (Sorumlu: Enerji ve dijital düzenleyiciler, TSO/DSO’lar).
Dayanıklılık yatırımları (0–24 ay, yüksek öncelik): Aşırı hava olaylarına karşı şebeke sertleştirme, kritik ulaşım düğümlerinde iklim uyum paketleri (Sorumlu: Ulaştırma/enerji idareleri, yerel yönetimler).
İşgücü ve verimlilik (0–36 ay, orta–yüksek öncelik): Modüler inşa, otomasyon ve dijital ikiz için sektör-içi eğitim fonları; performans sözleşmeleri ile O&M verimliliği (Sorumlu: Merkezi hükümetler, yatırımcılar, operatörler).

Eylem çağrısı: Kurumunuzun portföyünü, bu yazıdaki öncelik matrisine göre gözden geçirerek 12 haftalık bir “hızlı değerlendirme + yol haritası taslağı” çalışması başlatın; kesişim temaları üzerinde pilot proje seçip ilerleyin.

Referanslar

(1) Green, A.; Nangia, I.; Sandri, N. The Infrastructure Moment: Investing in the Expanding Foundations of Modern Society. McKinsey & Company, 2025.

(2) International Energy Agency (IEA). Growth in global electricity demand is set to accelerate… 14 Şubat 2025. URL: https://www.iea.org/news/growth-in-global-electricity-demand-is-set-to-accelerate-in-the-coming-years-as-power-hungry-sectors-expand

(3) United Nations, Department of Economic and Social Affairs (UN DESA) – Statistics Division. The Sustainable Development Goals Report 2023 – Goal 11 (Sustainable Cities and Communities). 2023. URL: https://unstats.un.org/sdgs/report/2023/goal-11/

(4) American Society of Civil Engineers (ASCE). 2021 Report Card – Executive Summary (C-). 3 Mart 2021. URL: https://www.asce.org/publications-and-news/civil-engineering-source/society-news/article/2021/03/03/asces-infrastructure-report-card-gives-us-c

(5) National Energy System Operator (Great Britain). Beyond 2030 – £58bn investment plan (Haber & Rapor). 19 Mart 2024. URL: https://www.neso.energy/news/eso-publishes-beyond-2030-ps58bn-investment-plan-future-britains-energy-system ve Yayın: https://www.neso.energy/publications/beyond-2030

(6) International Road Transport Union (IRU). Global truck driver shortage to double by 2028 – 2023 Driver Shortage Report. 20 Kasım 2023; güncelleme 21 Mart 2024. URL: https://www.iru.org/news-resources/newsroom/global-truck-driver-shortage-double-2028-says-new-iru-report ve https://www.iru.org/news-resources/newsroom/worse-you-thought-truck-driver-shortages-and-demographics